Mpox (Maymun Çiçeği) Nasıl Yayılıyor? Kimler Risk altında?

Dünya Sağlık Örgütü geçen ay Mpox'u küresel bir sağlık acil durumu ilan etti. Eskiden maymun çiçeği olarak bilinen virüs, başta Kongo olmak üzere Afrika'nın bazı bölgelerinde hızla yayılıyor. Buradaki salgın, virüsün İsveç ve Tayland'da da keşfedilen yeni bir versiyonu tarafından körüklendi. Hızla gelişen durum, kimlerin enfeksiyon riski altında olduğu ve virüsün nasıl yayıldığı konusunda endişe ve kafa karışıklığına yol açtı. Boston'daki bir tıp merkezi olan Fenway Health'in tıbbi araştırma direktör yardımcısı Dr. Taimur Khan, “Neden endişe duyulduğunu anlayabiliyorum. Ancak, Covid-19'da olduğu gibi hazırlıksız yakalandığımız anlamına gelmiyor. Bu, bir dereceye kadar aşina olduğumuz bir virüs ve zaten araçlarımız var" ifadelerini kullandı. Khan ve diğer uzmanlardan virüsle ilgili yaygın soruları yanıtlamalarını istedik.

Mpox nasıl yayılıyor?
Dünya Sağlık Örgütü'nün küresel Mpox yanıt ekibinin teknik lideri Dr. Rosamund Lewis, virüs geliştikçe, nasıl dolaştığına dair anlayışın da geliştiğini söyledi. 2022 salgınında birçok vaka cinsel temas sonucu ortaya çıkmıştı. Virüsün yeni versiyonu aynı yolla yayılmaya devam ediyor ancak uzmanlar başka yollarla da dolaşımda olduğunu söyledi. Bunlar arasında potansiyel olarak ciltten cilde etkileşim, enfekte hayvanlarla temas ve kontamine yüzeylere, nesnelere veya yatak takımları ve giysiler gibi kumaşlara dokunmak sayılabilir. Araştırmacılar virüsün solunum damlacıkları ve uzun süreli yüz yüze etkileşimler yoluyla nasıl yayılabileceğini anlamak için çalışıyorlar. 
Lewis, “Herhangi bir durumda bulaşma şeklinin ne olduğunu her zaman tam olarak bilmiyoruz” dedi. Bilim insanları, enfekte bireylerin ne zaman bulaşıcı olduğunu araştırmaya devam ediyor. Bazı insanlar kendilerini hasta hissetmeden günler önce Mpox'u yayabilirler. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine göre, bugüne kadar hiçbir kanıt, semptom geliştirmeyen kişilerin virüsü yayabileceğini göstermiyor.

En çok kimler risk altında?
Risk en çok Orta ve Doğu Afrika ülkelerinde, özellikle de Kongo ve sınır komşularında görülüyr. Emory Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan Dr. Carlos del Rio, “Şu andaki gerçek, Amerikalılar için riskin son derece küçük olduğu” dedi. Sağlık çalışanları ve mpox hastası biriyle aynı evde yaşayan kişiler enfeksiyona karşı hassastır. Virüs yakın temas yoluyla çok etkili bir şekilde yayıldığından, birden fazla cinsel partneri olan kişiler virüse yakalanma açısından daha yüksek risk altında.

Neden bazı vakalar daha ağır?
Mpox ağrılı döküntülere, ateşe, baş ve kas ağrılarına, şişmiş lenf düğümlerine ve diğer semptomlara neden olabilir. Çoğu insan bir ay içinde Mpox'tan kurtulabilir ancak virüs ölümcül olabilir. Şu anda Afrika'da yayılan versiyonun, 2022'de yayılan versiyondan daha ciddi hastalıklara neden olduğu ve daha ölümcül olduğu görülüyor. Bebekler ve çocuklar, kısmen bağışıklık sistemleri hala gelişmekte olduğu için ciddi şekilde hastalanma açısından daha yüksek risk altında. Lewis, “Çocuklar çok daha çabuk ve çok daha fazla hastalanıyor” dedi. Kongo'daki ölümlerin büyük çoğunluğunu 15 yaşından küçük çocuklar oluşturuyor.

Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerin, özellikle de tedavi edilmemiş HIV virüsü taşıyanların ciddi şekilde hastalanma olasılığı daha yüksek çünkü bağışıklık sistemleri virüsle etkili bir şekilde mücadele edemez. Virüsün hamilelik sırasında bulaşması, hamilelik kaybı da dahil olmak üzere komplikasyonlara yol açabilir.

ABD'de durum ne?
Afrika'da yayılan Mpox'un daha yeni versiyonu henüz Amerika Birleşik Devletleri'nde tespit edilmedi. Ancak insanlar hala 2022'de geniş çapta yayılan versiyonla enfekte olmaya devam ediyor. Amerika'daki vakalar şu anda o salgın sırasındakinden daha düşük olsa da, bu yıl ülke çapında bin 700'den fazla vaka görüldü. Bu sayı geçen yılın bu zamanındaki sayının iki katından fazla. New York Üniversitesi'nde klinik biyoloji doçenti olan Joseph Osmundson, “İnsanlar hala hastalanıyor ve aslında insanlar hastalanma deneyimleri hakkında konuşmak için daha az öne çıkıyorlar, çünkü bununla ilgili bilinçli bir kamu algısı yok" dedi.

Kimler aşı yaptırmalı? Aşı ne kadar süre koruyor?
Küresel sağlık yetkilileri aşıya erişimdeki eksiklikler konusunda endişelerini dile getiriyor. Örneğin Kongo mevcut salgının merkez üssü olmasına rağmen orada aşı bulunmuyor. Aşılara zengin Batı ülkelerinde daha kolay erişilebiliyor. Del Rio, “Şu anda en önemli rolümüz salgını Afrika'da tutmaya çalışmak ve oraya aşı göndermek” dedi. Ancak Mpox'a olan ilginin yeniden artması, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki uygun kişileri de aşı olmaya teşvik edebilir. CDC, birden fazla cinsel partneri olan veya cinsel yolla bulaşan enfeksiyon geçirmiş olanlar da dahil olmak üzere eşcinsel erkekler, transseksüellerin ve nonbinary bireylerin aşı olmasını öneriyor. Mpox'lu birine maruz kaldığını bilen veya bundan şüphelenen kişiler de aşı olmalıdır.
 

CDC, insanların kendilerine yakın Mpox aşılarını bulmak için kullanabilecekleri çevrimiçi bir rehbere sahip. İnsanlar en az 28 gün arayla iki doz aşı olmalı; eğer bir kişi sadece bir doz aşı olmuşsa, ikincisi için hiçbir zaman geç değildir. Çalışmalar, iki doz aşının enfeksiyon riskini yüzde 66 ile yüzde 88 arasında azaltabildiğini gösterdi.

Bilim insanları şimdi bu korumanın ne kadar süreceğini araştırıyor. San Francisco'daki California Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan Dr. Kelly Johnson, “Aşının sonsuza kadar etkili olacağına dair söz veremeyiz” dedi. İnsanlar aşı olmuş olsalar bile çiçek hastalığına yakalanabilirler, ancak bu vakalar daha az şiddetli olma eğiliminde.